Integracja sensoryczna:

to rejestrowanie, organizacja, selekcja, przetwarzanie informacji odbieranych przez układy zmysłów z własnego ciała i środowiska zewnętrznego oraz reagowania na nie w sposób dający możliwość wpływania na otoczenie, modyfikowania go i adoptowania do własnych potrzeb. Jest podstawą procesu uczenia się.

 

Podstawowe układy zmysłów, dzięki którym dokonujemy procesów integracji sensorycznej to :

  • Układ przedsionkowy - umożliwia odbieranie doznań związanych z ruchem i zmianami w ruchu. Jest odpowiedzialny za utrzymanie postawy ciała i równowagę, koordynuje ruchy gałek ocznych i głowy. Jego receptory znajdują się w uchu wewnętrznym i mają ścisły związek anatomiczny z systemem słuchowym
  • Układ proprioceptywny (czucie głębokie) - współpracuje z układem przedsionkowym, odbiera informacje z mięśni, ścięgien i stawów. Informuje nas o położeniu różnych części naszego ciała, ich ułożeniu względem siebie i innych ludzi czy przedmiotów. Daje nam nieświadome poczucie własnego ciała, co pozwala na stworzenie schematu ciała, pozwala na wykonywanie czynności ruchowych bez kontroli wzroku
  • Układ dotykowy –pozwala na różnicowanie tego czego dotykamy i gdzie jesteśmy dotykani, ostrzega przed niebezpiecznymi wrażeniami dotykowymi. Ma wpływ na poczucie bezpieczeństwa, równowagę emocjonalną, koncentrację uwagi i funkcje ruchowe
  • Układ wzrokowy- informacje wypływające z narządu wzroku są integrowane z wrażeniami z innych układów zmysłowych. Jest najistotniejszym systemem informującym o otoczeniu, zmianach położenia. Istotną częścią widzenia są ruchy gałek ocznych (możliwość wodzenia wzrokiem)
  • Układ słuchowy – zlokalizowany w uchu wewnętrznym, powiązany z systemem przedsionkowym, odpowiadający za zdolności słuchowo-językowe
  • Zmysł węchu i smaku- zmysł węchu jest bardzo czułym zmysłem, poprzez który bodźce zmysłowe docierają najszybciej. Ma istotne znaczenie w rozwoju emocjonalnym i w poznawaniu świata, kiedy zmysł wzroku i słuchu dopiero się rozwijają. Zmysł smaku- pozwala na odbieranie i różnicowanie smaków.

      

Symptomy mogące świadczyć o występowaniu zaburzeń przetwarzania sensorycznego (SPD) 

Niemowlęta i małe dzieci:

  • Dziecko ma trudności z jedzeniem
  • Nie lubi być przytulane, odgina się, gdy ktoś je trzyma na rękach
  • Ma trudności z zasypianiem, śpi bardzo czujnie
  • Bardzo się denerwuje podczas ubierania i rozbierania
  • Nie interesuje się zabawkami
  • Wydaje się nie odczuwać bólu, wolniej reaguje
  • Jest bardzo bojaźliwe, łatwo je przestraszyć
  • Wydaje się być wiotkie
  • Jest w ciągłym ruchu, wierci się, cały czas rusza stopami, rękami
  • Z opóźnieniem zaczyna siadać, czworakować, chodzić, nie lubi pozycji „na brzuchu”

Dzieci w wieku przedszkolnym :

  • Jest nadmiernie wrażliwe na dotyk, zapach, dźwięk
  • Wydaje się nie odczuwać, gdy ktoś je dotyka, chyba, że robi to z dużą siłą
  • Nie lubi zabaw ruchowych, długo uczy się nowych czynności
  • Wydaje się być niezdarne, często potyka się, upada, wchodzi na coś
  • Nie lubi zabaw manualnych, nieprawidłowo chwyta ołówek, jest oburęczne
  • Cały czas się wierci, przeszkadza innym dzieciom
  • Ma trudności w kontaktach z rówieśnikami: jest zbyt agresywne lub wycofujące się
  • Mówi niewyraźnie
  • Wydaje się nie rozumieć co się do niego mówi

 

Zabawy stymulujące układ przedsionkowo – proprioceptywny

  • Zabawy ruchowe: jazda na hulajnodze, rowerze, pływanie, zabawy z piłką, na placach zabaw - huśtanie, wspinanie się;
  • Pokonywanie torów przeszkód, które można tworzyć również w domu np. czołganie się pod krzesłami, przechodzenie po zrolowanym kocu, przechodzenie przez/ nad przeszkodami (zrolowane koce, poduszki, pufy). Warto nadać zabawie jakiś temat np. ratowanie pluszaków - zabawa w ratownika, przenoszenie klocków/piłeczek na tacy – zabawa w kelnera , zabawa w żołnierzy na poligonie;
  • Zabawy w turlanie (dziecko turla się po dywanie, przenosząc piłkę/ pluszaka w wyciągniętych nad głową rękach; zabawa w naleśnika - rodzic zawija dziecko w koc, masuje dociskając całe ciało-piecze naleśnika, rozwija koc);
  • Skakanie na materacu, trampolinie (modyfikacja zabawy: na sygnał rodzica np. klaśnięcie- dziecko się zatrzymuje i wykonuje polecenie np. podnieś ręce do góry, dotknij dłonią nosa itp.- zdobywając punkty);
  • Rzucanie do celu z wykorzystaniem piłeczek, woreczków, pluszaków, kulek zrobionych z papieru (można to robić również podczas huśtania na huśtawce, stania na ruchomym podłożu);
  • Zabawy z wykorzystaniem oporu np. rozciąganie elastycznej taśmy, ciągnięcie liny, siłowanie się różnymi częściami ciała;
  • Boksowanie podwieszonego worka, dużej piłki, dużego balona;
  • Przyciąganie się - dziecko przyciąga się po podłodze trzymając linę/ szalik w pozycji siedzącej lub leżącej na brzuchu (dziecko może siedzieć na złożonym kocu, poduszce);
  • zabawy z zawiązanymi oczami (np. odgadywanie dotkniętych części ciała, poruszanie się po pokoju za głosem rodzica, szukanie rodzica wołającego dziecko, zabawa w ciuciubabkę, przechodzenie po zrolowanym kocu);
  • masaże różnymi przyrządami, masaże z wierszykami z własnymi pomysłami ruchów (warto wykorzystać znane wierszyki np. J. Brzechwy);
  • wałkowanie dziecka dużą piłką wyraźnym, kontrolowanym naciskiem;
  • zabawy polegające na przeciskaniu się pod czymś, przez coś;
  • huśtanie za pomocą taśmy rozciągającej, liny (podczas huśtania prezentowanie dziecku obrazków, cyfr, liter do nazywania);
  • skoki na piłce z uszami;
  • odpychanie dużej piłki nogami;
  • odbijanie balona zawieszonego na lince za pomocą nóg;
  • w pozycji leżącej na brzuchu toczenie piłki w parze;
  • zabawy w taczkę;
  • przenoszenie klocków, zabawek itp. w pozycji leżącej na brzuchu na piłce ( polecenie może mieć formę opisu przedmiotu- dziecko ma za zadanie zapamiętać i rozpoznać wskazany przedmiot);
  • mecz balonowy (odbijanie balona);
  • Zabawy w parze:

- przysiady w parze – jednocześnie, na zmianę,

- rozklejanie dłoni, kolan, przedramion,

- naśladowanie ruchów (psotne lustro – np. rodzic mówi „nos”, dotykając jednocześnie czoła. Zadaniem dziecka jest wskazanie części ciała określonej słowem ).

 

Zabawy stymulujące układ dotykowy

  • Zabawy różnymi masami plastycznymi :

Masa balonowa ( 4 łyżki kleju w płynie Bambino, 4 łyżki żelu do prania Persil, pianka do golenia- wszystkie składniki połączyć w jednolitą masę)- dziecko może za pomocą słomki wydmuchiwać bańki ;

Ciastolina (2 szkl. mąki, 1 szkl. soli, 2 łyżki oleju roślinnego, 2 płaskie łyżki proszku do pieczenia, 1,5 szkl. gorącej wody);

Piasek kinestetyczny (mąka kukurydziana- tyle, ile potrzebujemy piasku; olej spożywczy, barwnik spożywczy- opcjonalnie)

  • Malowanie palcami, mieszanie kolorowych farb- tworzenie nowych kolorów
  • Rysownie kształtów palcem, patyczkiem na tacy z kaszą manną, piaskiem
  • Szukanie drobnych przedmiotów w pojemniku/ worku wypełnionym ziarnami fasoli /grochu /ryżem /kaszą/piaskiem
  • Szukanie takich samych przedmiotów za pomocą dotyku

(przed dzieckiem kładziemy drobne przedmioty np. nakrętka, kredka, łyżeczka, wacik, szyszka itp. Takie same przedmioty wkładamy do worka. Dziecko wybiera jeden przedmiot w worku, rozpoznaje go za pomocą dotyku (bez wyciągania), wskazuje taki sam spośród leżących przed nim)

  • Masowanie dłoni, innych części ciała różnymi fakturami
  • Kreślenie na plecach/dłoniach dziecka różnych kształtów/ figur /liter/ cyfr, dziecko rozpoznaje rysowany znak ( takie same znaki rysujemy dziecku na kartce)
  • Wskazywanie miejsca dotyku bez pomocy wzroku ( rodzic dotyka swoim palcem dłoń/palce/przedramię dziecka)
  • Robienie kul z papieru o różnej fakturze (papier gazetowy/ śniadaniowy/ folia aluminiowa) i rzucanie ich do celu
  • Rozpoznawanie bez kontroli wzroku różnego rodzaju faktur/ materiałów
  • Zabawy z klamerkami do wieszania bielizny ( zapamiętywanie sekwencji kolorów i odtwarzanie ich z klamerek, przenoszenie drobnych przedmiotów za pomocą klamerek)
  • Żelowy gniotek ( potrzebne: balony, kolorowe cekiny, brokat, żelatyna rozpuszczona w wodzie; do nadmuchanego balona za pomocą lejka wrzucamy brokat; przelewamy żelatynę do butelki, na butelkę nakładamy balon i wlewamy rozpuszczoną żelatynę; wiążemy balon, wkładamy do zimnej wody, tak by żelatyna zgęstniała)
  • Dotykowe labirynty (na tekturę, może być pudełko po pizzy, przyklejamy labirynty z przedmiotów o wyczuwalnej strukturze np. patyczki, sznurek, cekiny) – dziecko bez kontroli wzrokowej pokonuje labirynty za pomocą palca
  • Rozpoznawanie za pomocą dotyku (bez kontroli wzroku) i łączenie w pary woreczków z różnymi produktami np. mąka, makaron, fasola, ryż, ziarna kawy

Zabawy stymulujące układ wzrokowy

  • Odbijanie piłeczki za pomocą paletek
  • Odbijanie balona / piłki plażowej
  • Toczenie piłki/ piłek w parze/ po kole w kilka osób
  • Rzucanie i łapanie w kole 2/3 piłek/ woreczków jednocześnie
  • Nazywanie obrazków/ liter/ cyfr podczas huśtania
  • Śledzenie wzrokiem przesuwającego się światła (zapalona latarka)
  • Rozciąganie billi
  • Obroty na krześle obrotowym z zatrzymaniem i fiksacją wzroku na obrazku/ przedmiocie (dziecko może rzucać woreczkiem we wskazany przez rodzica przedmiot/ obrazek)
  • Układanki przestrzenne/ płaskie według wzoru
  • Rysowanie po śladzie
  • Naśladowanie ruchów/ sekwencji ruchowych
  • Zbijanie kręgli
  • Wyszukiwanie określonych liter / cyfr / znaków rozłożonych przed dzieckiem
  • Szukanie różnic na obrazkach (obrazki mogą być rysowane przez rodzica)
  • Zabawa ”Co zginęło?” - układamy przed dzieckiem kilka przedmiotów, nazywamy je, dziecko próbuje je zapamiętać. Następnie dziecko zamyka oczy, rodzic chowa jeden z przedmiotów. Zadaniem dziecka jest wskazanie przedmiotu, który został schowany. Potem następuje zamiana. Dziecko chowa przedmiot, rodzic odgaduje
  • Odtwarzanie z pamięci zapamiętanych układów przedmiotów, obrazków

Zabawy stymulujące układ słuchowy

  • Zwracanie dziecku uwagi na różne dźwięki otoczenia (nazwanie dźwięków)
  • Śpiewanie z dzieckiem piosenek/ odtwarzanie wierszyków/zabaw ilustrowanych ruchem np., „Ojciec Wirgilusz”, „Baloniku nasz malutki”
  • Klaskanie, tupanie, stukanie w rytm słyszanej muzyki
  • Rozpoznawanie dźwięków – rodzic z wykorzystaniem różnych przedmiotów np. stukanie 2 łyżek, stukanie łyżką o stół/ szklankę, gniecie gazetę itp. wydaje dźwięki, dziecko bez kontroli wzrokowej rozpoznaje dźwięki
  • Rozpoznawanie odgłosów zwierząt, zjawisk przyrody (dźwięki dostępne w internecie)
  • Rozpoznawanie 2/3 kolejnych dźwięków, dziecko rozpoznaje i zapamiętuje prezentowane sekwencje dźwięków
  • Chodzenie za głosem rodzica – dziecko z zakrytymi oczami szuka rodzica, który woła go po imieniu
  • Szukanie dźwięku – rodzic chowa tykający zegar/ zabawkę wydającą dźwięk, dziecko ma za zadanie znaleźć przedmiot
  • Odtwarzanie układów rytmicznych : dziecko odtwarza rytm prezentowany przez drugą osobę np. wyklaskiwanie, wystukiwanie, wytupywanie słyszanego prostego rytmu
  • Układanie przedmiotów według słyszanej kolejności : rodzic mówi „auto, kredka, klocek”, dziecko po usłyszeniu wszystkich wyrazów układa przedmioty w podanej kolejności
  • Tworzenie szeregów na podstawie słyszanych dźwięków wydawanych przez różne zwierzęta (np. rodzic mówi: „miau”, „hau”, „miau”, dziecko zgaduje „kot, pies, kot”)
  • Odtwarzanie rytmu za pomocą układu przestrzennego np. z wykorzystaniem klocków: odstęp między dźwiękami- klocki ułożone oddzielnie, dźwięki następujące po sobie szybko- klocki połączone
  • Rzucanie i łapanie piłki z jednoczesnym liczeniem na zmianę, wymienianie różnych kategorii przedmiotów np.: kolorów, zwierząt, ubrań, części ciała, owoców, zabawek itp.
  • Zabawa w „głuchy telefon”- przekazywanie sobie szeptem wyrazów

Przesiewowy Kwestionariusz Sensomotoryczny można znaleźć na stronie PTIS (Polskie Stowarzyszenie Terapeutów Integracji Sensorycznej)

Opracowanie: Ewa Załęska, pedagog, terapeuta SI

Literatura :

Kranowitz C.S ; Nie-zgrane dziecko w świecie zabaw i gier

Odowska-Szlachcic B. : Terapia integracji sensorycznej zeszyt 1-2

Kuleczka-Raszewska M., Markowska D, : Uczę się poprzez ruch

 

 

 

 

Powiększ grafikę: Integracja sensoryczna